| 1 |
<!--#set var="PO_FILE" |
| 2 |
value='<a href="/philosophy/po/push-copyright-aside.pl.po"> |
| 3 |
https://www.gnu.org/philosophy/po/push-copyright-aside.pl.po</a>' |
| 4 |
--><!--#set var="ORIGINAL_FILE" value="/philosophy/push-copyright-aside.html" |
| 5 |
--><!--#set var="DIFF_FILE" value="/philosophy/po/push-copyright-aside.pl-diff.html" |
| 6 |
--><!--#set var="OUTDATED_SINCE" value="2021-10-01" --> |
| 7 |
|
| 8 |
<!--#include virtual="/server/header.pl.html" --> |
| 9 |
<!-- Parent-Version: 1.86 --> |
| 10 |
|
| 11 |
<!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! --> |
| 12 |
<title>Nauka musi „odsunąć na bok prawa autorskie“ - Projekt GNU - |
| 13 |
Free Software Foundation</title> |
| 14 |
|
| 15 |
<!--#include virtual="/philosophy/po/push-copyright-aside.translist" --> |
| 16 |
<!--#include virtual="/server/banner.pl.html" --> |
| 17 |
<!--#include virtual="/server/outdated.pl.html" --> |
| 18 |
<h2>Nauka musi odsunąć na bok prawa autorskie</h2> |
| 19 |
|
| 20 |
<p><strong>Richard M. Stallman</strong></p> |
| 21 |
|
| 22 |
<p><em>Wiele argumentów prowadzących do tego, że wolność |
| 23 |
oprogramowania musi być uniwersalna, często ma zastosowanie do innych |
| 24 |
form prac twórczych, choć na odmienne sposoby. Ten esej dotyczy |
| 25 |
stosowania zasad związanych z wolnością oprogramowania do obszaru |
| 26 |
literatury. Ogólnie, takie kwestie są niezależne od wolności |
| 27 |
oprogramowania, ale umieszczamy tutaj eseje tego rodzaju, |
| 28 |
ponieważ wiele osób zainteresowanych wolnym oprogramowaniem chce |
| 29 |
wiedzieć więcej o tym, jak zasady te mogą być stosowane do innych |
| 30 |
obszarów niż oprogramowanie.</em></p> |
| 31 |
|
| 32 |
<p>(Ten artykuł ukazał się na forum <b>web</b>debates czasopisma |
| 33 |
<em>Nature</em> w 2001 roku.)</p> |
| 34 |
|
| 35 |
<p>Stwierdzenie, iż literatura naukowa istnieje po to, by rozpowszechniać |
| 36 |
naukową wiedzę, a naukowe czasopisma istnieją po to, by ten proces |
| 37 |
ułatwiać powinno być truizmem. Dlatego też reguły korzystania |
| 38 |
z literatury naukowej powinny być ustalone tak, aby pomóc ten cel |
| 39 |
osiągnąć.</p> |
| 40 |
|
| 41 |
<p>Zasady obowiązujące obecnie, znane jako prawa autorskie, zostały ustalone |
| 42 |
w epoce prasy drukarskiej, z natury rzeczy scentralizowanej metody |
| 43 |
masowej produkcji kopii. W ówczesnym środowisku opartym na druku, |
| 44 |
prawo autorskie, którym objęto wówczas artykuły naukowe, ograniczało jedynie |
| 45 |
wydawców periodyków naukowych – przez nałożenie na nich |
| 46 |
obowiązku uzyskania zezwolenia na publikację artykułu – |
| 47 |
oraz ewentualnych plagiatorów. Pomagało to w funkcjonowaniu |
| 48 |
czasopism i rozpowszechnianiu wiedzy, nie przeszkadzając |
| 49 |
w użytecznej pracy naukowców czy studentów, zarówno piszących jak |
| 50 |
i czytających artykuły. Reguły te były odpowiednie dla tego systemu.</p> |
| 51 |
|
| 52 |
<p>Niemniej jednak, współczesna technika publikacji naukowych to sieć |
| 53 |
www. Jakie reguły najlepiej zapewniłyby maksymalne rozpowszechnianie |
| 54 |
artykułów naukowych i wiedzy w Internecie? Artykuły powinny być |
| 55 |
rozpowszechniane w niewłasnościowych formatach, z dostępem dla |
| 56 |
wszystkich. I każdy powinien mieć prawo |
| 57 |
do „mirrorowania” artykułów – to jest |
| 58 |
do publikacji ich dosłownych kopii z odpowiednią informacją o |
| 59 |
autorstwie.</p> |
| 60 |
|
| 61 |
<p>Te normy powinny obowiązywać zarówno w przypadku starych jak |
| 62 |
i przyszłych artykułów, gdy są one rozpowszechniane w formie |
| 63 |
elektronicznej. Nie ma jednak zasadniczej potrzeby, aby zmieniać |
| 64 |
obecny system praw autorskich dotyczący publikowania pism naukowych |
| 65 |
na papierze, gdyż to nie ich dotyczy problem.</p> |
| 66 |
|
| 67 |
<p>Niestety, wygląda na to że nie wszyscy zgadzają się |
| 68 |
z truizmami zaczynającymi ten artykuł. Wielu wydawców wydaje się |
| 69 |
wierzyć, że celem literatury naukowej jest umożliwienie im wydawania |
| 70 |
periodyki i pobierać opłaty za prenumeratę od naukowców |
| 71 |
i studentów. Tego typu myślenie jest znane jako “mylenie |
| 72 |
przyczyny ze skutkiem”.</p> |
| 73 |
|
| 74 |
<p>Wydawcy z tym podejściem ograniczają dostęp do literatury |
| 75 |
naukowej, udostępniając ją – nawet tylko |
| 76 |
do czytania – tylko tym, których stać i chcą za to |
| 77 |
zapłacić. Używają przepisów prawa autorskiego, które nadal obowiązuje, mimo |
| 78 |
iż jest nieadekwatne dla sieci komputerowych, jako wymówki, która ma |
| 79 |
powstrzymać naukowców przed ustaleniem nowych reguł.</p> |
| 80 |
|
| 81 |
<p>Dla dobra naukowej współpracy i przyszłości ludzkości, musimy odrzucić |
| 82 |
to podejście od samych jego korzeni – nie tylko utrudniające |
| 83 |
systemy, który ustanowiono, ale też błędne priorytety leżące u ich |
| 84 |
podstaw.</p> |
| 85 |
|
| 86 |
<p>Wydawcy czasopism twierdzą czasami, że dostęp online wymaga drogich |
| 87 |
serwerów o dużej mocy i z tego powodu muszą za dostęp do nich |
| 88 |
pobierać opłaty. Ten „problem” jest konsekwencją samego |
| 89 |
przyjętego „rozwiązania”. Dajmy każdemu możliwość tworzenia |
| 90 |
mirrorów, a biblioteki zaczną pojawiać się na całym świecie, |
| 91 |
zaspokajając popyt. Zdecentralizowane rozwiązanie zredukuje wymaganą |
| 92 |
przepustowość sieci oraz umożliwi szybszy dostęp, jednocześnie chroniąc |
| 93 |
naukowy zapis od przypadkowej utraty.</p> |
| 94 |
|
| 95 |
<p>Wydawcy również utrzymują, że płacenie redaktorom wymaga pobierania |
| 96 |
opłat za dostęp. Przyjmijmy założenie, że redaktorzy muszą być |
| 97 |
opłacani, ale nie trzeba stawiać sprawy na głowie. Koszty |
| 98 |
redakcyjne dla typowego artykułu mieszczą się pomiędzy 1 a 3 procent |
| 99 |
kosztów badań potrzebnych do jego wytworzenia. Trudno wyjaśnić |
| 100 |
blokowanie dostępu do wyników badań, z powodu tak małego odsetku |
| 101 |
kosztów.</p> |
| 102 |
|
| 103 |
<p>Zamiast tego, środki przeznaczone na koszta redakcyjne mogą pochodzić |
| 104 |
na przykład z opłat wnoszonych przez autorów, którzy z kolei |
| 105 |
mogą je przerzucić na sponsorów badań. Sponsorzy nie powinni mieć nic |
| 106 |
przeciwko temu, wziąwszy pod uwagę fakt, że obecnie płacą |
| 107 |
za publikacje w bardziej nieefektywny sposób – ponosząc |
| 108 |
koszta subskrypcji czasopism przez biblioteki uniwersyteckie. Zmieniając |
| 109 |
model ekonomii na taki, który obciąża kosztami redakcyjnymi sponsorów |
| 110 |
badań, możemy usunąć pozorną potrzebę ograniczania dostępu. Sporadycznie |
| 111 |
publikujący autorzy, którzy nie są stowarzyszeni z żadną instytucją |
| 112 |
czy przedsiębiorstwem i nie mają sponsora swoich badań, mogliby |
| 113 |
być zwolnieni z opłat za publikację, a koszta przerzucone |
| 114 |
na autorów instytucjonalnych.</p> |
| 115 |
|
| 116 |
<p>Innym uzasadnieniem dla pobierania opłat za dostęp do publikacji |
| 117 |
online są fundusze potrzebne na konwersję archiwów drukowanych |
| 118 |
czasopism na wersje elektroniczne. Ta praca musi być wykonana, |
| 119 |
ale powinniśmy poszukać alternatywnej drogi jej opłacenia. Takiej, |
| 120 |
która nie wymaga blokowania dostępu do wyników. Ta praca sama |
| 121 |
w sobie nie będzie trudniejsza ani bardziej kosztowna. Daremne |
| 122 |
jest skanowanie archiwów i marnowanie wyniku poprzez ograniczenie |
| 123 |
dostępu do nich.</p> |
| 124 |
|
| 125 |
<p>Konstytucja USA mówi, że prawo autorskie istnieje, „aby popierać |
| 126 |
rozwój nauki”. Gdy prawo autorskie utrudnia postęp nauki, nauka musi |
| 127 |
usunąć prawo autorskie ze swojej drogi.</p> |
| 128 |
|
| 129 |
<hr /> |
| 130 |
|
| 131 |
Późniejsze wydarzenia: |
| 132 |
|
| 133 |
<p>Niektóre uniwersytety przyjęły politykę niweczącą władzę wydawców |
| 134 |
czasopism. Na przykład, oto polityka MIT.<br/> |
| 135 |
<a |
| 136 |
href="https://libraries.mit.edu/scholarly/mit-open-access/open-access-policy/"> |
| 137 |
https://libraries.mit.edu/scholarly/mit-open-access/open-access-policy/</a>. |
| 138 |
Jednakże silniejsze polityki są potrzebne, jako że ta pozwala autorom |
| 139 |
na "opt out" (rezygnację).</p> |
| 140 |
|
| 141 |
<p>Rząd USA nałożył wymóg znany jako "otwarty dostęp" do niektórych |
| 142 |
sponsorowanych badań. Wymaga ono publikacji w pewnym czasie |
| 143 |
na stronie, która pozwala każdemu zapoznać się z artykułem. Ten |
| 144 |
wymóg jest pozytywnym krokiem, ale niewystarczającym, bo nie |
| 145 |
obejmuje wolności do redystrybucji artykułu.</p> |
| 146 |
|
| 147 |
<p>Co ciekawe, koncepcja "otwartego dostępu" w Budapest Open Access |
| 148 |
Initiative (Budapesztańskiej Inicjatywie Otwartego Dostępu) z 2002 roku |
| 149 |
zawierała wolność do redystrybucji. Podpisałem tę deklarację, pomimo |
| 150 |
mojego niesmaku dla słowa "otwarty", ponieważ istota pozycji była |
| 151 |
właściwa.</p> |
| 152 |
|
| 153 |
<p>Jednakże, sprawdziły się moje przeczucia co do słowa |
| 154 |
„otwarty”: prowadzący kampanię na rzecz „otwartego |
| 155 |
dostępu” porzucali wolność redystrybucji z listy swoich |
| 156 |
celów. Trwam na stanowisku zawartym <a |
| 157 |
href="http://www.budapestopenaccessinitiative.org/">BOAI</a>, |
| 158 |
ale wiedzcie, że „otwarty dostęp” oznacza coś innego, |
| 159 |
odnoszę się do niego jako do „swobodnej redystrybucji |
| 160 |
publikacji” lub „publikacji zezwalającej na tworzenie |
| 161 |
dokładnych kopii”.</p> |
| 162 |
|
| 163 |
<div class="translators-notes"> |
| 164 |
|
| 165 |
<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.--> |
| 166 |
</div> |
| 167 |
</div> |
| 168 |
|
| 169 |
<!-- for id="content", starts in the include above --> |
| 170 |
<!--#include virtual="/server/footer.pl.html" --> |
| 171 |
<div id="footer"> |
| 172 |
<div class="unprintable"> |
| 173 |
|
| 174 |
<p>Wszelkie pytania dotyczące GNU i FSF prosimy kierować na adres <a |
| 175 |
href="mailto:gnu@gnu.org"><gnu@gnu.org></a>. Inne metody kontaktu |
| 176 |
z FSF można znaleźć na stronie <a |
| 177 |
href="/contact/contact.html">kontakt</a> <br /> Informacje o niedziałających |
| 178 |
odnośnikach oraz inne poprawki (lub propozycje) prosimy wysyłać |
| 179 |
na adres <a |
| 180 |
href="mailto:web-translators@gnu.org"><web-translators@gnu.org></a>.</p> |
| 181 |
|
| 182 |
<p> |
| 183 |
<!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph, |
| 184 |
replace it with the translation of these two: |
| 185 |
|
| 186 |
We work hard and do our best to provide accurate, good quality |
| 187 |
translations. However, we are not exempt from imperfection. |
| 188 |
Please send your comments and general suggestions in this regard |
| 189 |
to <a href="mailto:web-translators@gnu.org"> |
| 190 |
|
| 191 |
<web-translators@gnu.org></a>.</p> |
| 192 |
|
| 193 |
<p>For information on coordinating and submitting translations of |
| 194 |
our web pages, see <a |
| 195 |
href="/server/standards/README.translations.html">Translations |
| 196 |
README</a>. --> |
| 197 |
Staramy się, aby tłumaczenia były wierne i wysokiej jakości, |
| 198 |
ale nie jesteśmy zwolnieni z niedoskonałości. Komentarze odnośnie |
| 199 |
tłumaczenia polskiego oraz zgłoszenia dotyczące chęci współpracy |
| 200 |
w tłumaczeniu prosimy kierować na adres <a |
| 201 |
href="mailto:www-pl-trans@gnu.org">www-pl-trans@gnu.org</a>. <br /> Więcej |
| 202 |
informacji na temat koordynacji oraz zgłaszania propozycji |
| 203 |
tłumaczeń artykułów znajdziecie na <a |
| 204 |
href="/server/standards/README.translations.html">stronie tłumaczeń</a>.</p> |
| 205 |
</div> |
| 206 |
|
| 207 |
<!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to |
| 208 |
files generated as part of manuals) on the GNU web server should |
| 209 |
be under CC BY-ND 4.0. Please do NOT change or remove this |
| 210 |
without talking with the webmasters or licensing team first. |
| 211 |
Please make sure the copyright date is consistent with the |
| 212 |
document. For web pages, it is ok to list just the latest year the |
| 213 |
document was modified, or published. |
| 214 |
|
| 215 |
If you wish to list earlier years, that is ok too. |
| 216 |
Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying |
| 217 |
years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable |
| 218 |
year, i.e., a year in which the document was published (including |
| 219 |
being publicly visible on the web or in a revision control system). |
| 220 |
|
| 221 |
There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers |
| 222 |
Information document, www.gnu.org/prep/maintain. --> |
| 223 |
<p>Copyright © 2001, 2012, 2015, 2016, 2017, 2018 Richard M. Stallman</p> |
| 224 |
|
| 225 |
<p>Ta strona jest dostępna na <a rel="license" |
| 226 |
href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.pl">licencji |
| 227 |
Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych |
| 228 |
4.0 Międzynarodowe</a>.</p> |
| 229 |
|
| 230 |
<!--#include virtual="/server/bottom-notes.pl.html" --> |
| 231 |
<div class="translators-credits"> |
| 232 |
|
| 233 |
<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.--> |
| 234 |
Tłumaczenie: Mikolaj Sitarz 2005, Paweł Różański 2010, 2011, 2012, Jan Owoc |
| 235 |
2011, 2012; poprawki: Marcin Wolak 2011, Jan Owoc 2014, 2016.</div> |
| 236 |
|
| 237 |
<p class="unprintable"><!-- timestamp start --> |
| 238 |
Aktualizowane: |
| 239 |
|
| 240 |
$Date: 2021/11/30 11:06:55 $ |
| 241 |
|
| 242 |
<!-- timestamp end --> |
| 243 |
</p> |
| 244 |
</div> |
| 245 |
</div> |
| 246 |
<!-- for class="inner", starts in the banner include --> |
| 247 |
</body> |
| 248 |
</html> |