/[www]/www/philosophy/lessig-fsfs-intro.tr.html
ViewVC logotype

Annotation of /www/philosophy/lessig-fsfs-intro.tr.html

Parent Directory Parent Directory | Revision Log Revision Log


Revision 1.24 - (hide annotations) (download) (as text)
Tue Oct 27 06:59:33 2020 UTC (4 years ago) by gnun
Branch: MAIN
Changes since 1.23: +3 -3 lines
File MIME type: text/html
Automatic update by GNUnited Nations.

1 gnun 1.18 <!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/lessig-fsfs-intro.en.html" -->
2 yavor 1.1
3     <!--#include virtual="/server/header.tr.html" -->
4 gnun 1.18 <!-- Parent-Version: 1.86 -->
5 yavor 1.1
6     <!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! -->
7 gnun 1.12 <title>Özgür Yazılım, Özgür Toplum'a Giriş - GNU Projesi - Özgür Yazılım Vakfı</title>
8 th_g 1.11
9     <!--#include virtual="/philosophy/po/lessig-fsfs-intro.translist" -->
10 yavor 1.1 <!--#include virtual="/server/banner.tr.html" -->
11     <h2><a href="http://shop.fsf.org/product/free-software-free-society/"><i>Özgür
12     Yazılım, Özgür Toplum: Richard M. Stallman'ın Seçilmiş Yazıları</i>'na
13     Giriş</a></h2>
14    
15     <p>
16     Lawrence Lessig, Hukuk Profesörü, Stanford Hukuk Fakültesi
17     </p>
18    
19     <p>
20     Her nesil kendi filozofuna bir zamanın hayal gücünü yakalayan bir yazar ya
21     da sanatçıya sahiptir. Bazen bu filozoflar oldukları gibi tanınırlar;
22     genelde gerçek bağlantı kurulmadan önce nesillerin bunu anlamaları zaman
23     alır. Ancak bu filozoflar tanınsalar da tanınmasalar da, bir şiirin
24     fısıltısında ya da politik bir hareketin patlamasında da olsa, bir zaman,
25     ideallerini konuşan insanlar tarafından ortaya çıkarılır.
26     </p>
27     <p>
28     Bizim neslimizin bir filozofu var. O bir sanatçı ya da profesyonel bir yazar
29     değil. O bir programcı. Richard Stallman çalışmalarına programcı ve işletim
30     sistemi yazılımı hazırlayan bir mimar olarak <abbr title="Massachusetts
31     Institute of Technology">MIT</abbr>’nin laboratuarlarında başladı. Programcı
32     ve “Kod” olarak tanımlanan bir dünyada özgürlük için oluşturulan bir
33     hareketin mimarı olarak toplum yaşamının bir aşamasında kariyerini
34     oluşturdu.
35     </p>
36     <p>
37     “Kod”, bilgisayarları çalıştıran teknolojidir. Yazılımda yazılsa da
38     donanımda gömülü olsa da, kod, ilk olarak makinelerin çalışmasını
39     yönlendiren sözcükler halinde yazılan bir yönergeler topluluğudur. Bu
40     makineler, bilgisayarlar, hayatımızı gitgide daha çok tanımlamakta ve
41     kontrol etmektedir. Bu makineler, telefonların nasıl bağlandığını ve
42     televizyonda neyin gösterildiğini belirler. Bilgisayarlar, videonun bir
43     bilgisayara geniş bant bir bağlantı üzerinden gösterim yapabilip
44     yapamadığını belirler. Bir bilgisayarın üreticisine neyi geri raporladığını
45     kontrol ederler. Bu makineler bizi yönetir. Kod da bu makineleri yönetir.
46     </p>
47     <p>
48     Bu kod üzerinde nasıl bir kontrolümüz olmalıdır? Nasıl bir anlayış
49     olmalıdır? Olanaklı kıldığı kontrole uyum sağlamak için nasıl bir özgürlük
50     olmalıdır? Ne gibi bir güç olmalıdır?
51     </p>
52     <p>
53     Bu sorular Stallman’ın hayatının temelini oluşturmaktadır. Çalışmaları ve
54     sözcükleriyle, kodu “özgür” tutmanın önemini bizlere göstermiştir. Buradaki
55     özgürlük ifadesi kod yazan kimselere ücret ödenmemesi anlamına gelmemektedir
56     ancak yazılan kontrol kodlarının herkes için saydam olması ve uygun
57     görüldüğü şekilde herkesin ilgili kodları kontrol etme ve değiştirme hakkına
58     sahip olması anlamına gelmektedir. Bu “özgür yazılımdır”; “özgür yazılım”
59     kodla inşa edilmiş bir dünyaya ilişkin bir yanıttır.
60     </p>
61     <p>
62     “Free”. Stallman kendi adına bu anlam belirsizliği için
63     üzülmektedir. Üzülecek bir şey yoktur. Bulmacalar insanları düşünmeye zorlar
64     ve bu “özgür” ifadesi iyi bir bulmacayı teşkil etmektedir. Modern
65     Amerikalılara “özgür yazılım” ütopik, imkânsız bir şey gibi
66     gelmektedir. Hiçbir şey hatta bir öğle yemeği bile ücretsiz
67     değildir. Dünyayı yöneten en kritik makineleri yöneten en önemli sözcükler
68 gnun 1.14 nasıl “özgür - ücretsiz” olabilir ki? Aklı başında bir topluluk nasıl olur
69 yavor 1.1 da böyle bir idealin peşinde koşar?
70     </p>
71     <p>
72     “Özgür” sözcüğünün tınısı bizim bir fonksiyonumuzdur, ifadenin bir
73     fonksiyonu değildir. “Özgür” farklı anlamlara sahiptir, bunlardan yalnızca
74     bir tanesi “fiyat”a atıf yapar. Stallman’a göre, “özgür” ifadesinin çok daha
75     temel bir anlamı “özgür konuşma” ya da belki de daha net olarak “özgür
76     işçilik” ifadelerinde görülmektedir. Maliyet açısından özgür değil ancak
77     diğerleri tarafından kontrolünde sınırlı olmaması açısından özgür anlamına
78     gelmektedir. Özgür yazılım, tıpkı özgür kanunlar gibi saydam ve değişime
79     açık kontroldür ya da kontrollerini bilinir ve değişime açık hale
80     getirdiklerinde “özgür topluluğun” kanunları özgürdür. Stallman’ın “özgür
81     yazılım hareketinin” hedefi “özgür” hale getirerek değişime tâbi olan kodu
82     şeffaf hale getirmektir.
83     </p>
84     <p>
85     Bu şeffaf hale getirmenin mekanizması, GPL olarak adlandırılan bir lisans
86     aracılığıyla gerçekleştirilen “copyleft” olarak adlandırılan alışılagelmedik
87     bir şekilde akıllı olan bir yöntemdir. Copyright kanununun gücünü
88     kullanarak, “özgür yazılım” yalnızca açık ve değişikliğe tâbi olmasını
89     sağlamaz ayrıca “özgür yazılımı” (ve teknik açıdan “türevsel çalışma” olarak
90     da sayılan) alan ve kullanan diğer yazılımın da özgür olmasını sağlar. Özgür
91     bir yazılım programını kullanıyorsanız ve uyarlıyorsanız ve daha sonra bu
92     uyarlanmış sürümü insanlara sunuyorsanız, dağıtılan sürüm, uyarlanan sürüm
93     kadar özgür olmalıdır. Öyle olmalıdır aksi takdirde telif hakkı yasası ihlâl
94     edilmiş olacaktır.
95     </p>
96     <p>
97     “Özgür yazılımın” özgür toplumlar gibi düşmanları vardır. Microsoft, GPL’ye
98     karşın bir mücadele başlatmıştır, kendisini dinleyen herkesi GPL’nin
99     “tehlikeli” bir lisans olduğu konusunda uyarmaktadır. Ancak adlandırdığı
100     tehlikeler büyük ölçüde aldatıcıdır. Diğerleri, değiştirilmiş sürümlerin de
101     özgür olması konusunda GPL’nin ısrarındaki “baskıya” karşı
102     çıkmaktadır. Ancak şart demek baskı demek değildir. Milyonlarca dolar
103     ödemeden Office ürününün modifiye edilmiş sürümlerini dağıtmak için
104     kullanıcılarına izin vermeyi reddetmek Microsoft için bir baskı değilse, o
105     zaman GPL’nin özgür yazılımın değiştirilmiş sürümlerinin de özgür olması
106     konusunda baskı yapması da baskı değildir.
107     </p>
108     <p>
109     Stallman’ın mesajını çok aşırı olarak adlandıranlar da bulunabilir. Ancak bu
110     mesaj aşırı değildir. Gerçekte, açık anlamda, Stallman’ın çalışması, koddan
111     önce dünyada geleneğimizin gerçekleştirdiği özgürlüklerin basit bir
112     dönüşümüdür. “Özgür yazılım”, kod tarafından belirlenen dünyanın, koddan
113     önce dünyayı oluşturan geleneğimiz kadar “özgür” olmasını sağlamaktadır.
114     </p>
115     <p>
116     Örneğin, “Özgür bir toplum” kanunlar ile düzenlenir. Ancak, özgür herhangi
117     bir toplumun kanun aracılığıyla bu düzenleme üzerine getirdiği bazı
118     sınırlamalar mevcuttur. Düzenlemelerini düzenlenmiş olan kurallardan
119     saklayan hiçbir hükümet geleneğimizde yer alamaz. Kanunlar her şeyi kontrol
120     eder. Ancak bunu şeffaf bir şekilde yapar. Ve kanun, düzenlediği kimseler ya
121     da düzenlediği birimler (avukatlar, yasama meclisleri) tarafından
122     bilinebilir ve kontrol edilebilir olduğunda şeffaftır.
123     </p>
124     <p>
125     Kanun üzerindeki bu şart, bir yasama meclisinin çalışmasının kapsamının
126     dışına kadar uzanır. Amerikan mahkemelerindeki kanunun işleyişini
127     düşünün. Davacı tarafından davalarına bakılması için avukatlar
128     tutulmaktadır. Bazen dava açılır. Bu davaların açılmasının devamında,
129     avukatlar dava özeti yazarlar. Bu dava özetleri hakimler tarafından yazılan
130     düşünceleri etkiler. Bu düşünceler, belirli bir davayı kimin kazandığını ya
131     da belirli bir kanunun bir oluşum ile tutarlı olup olmadığını belirler.
132     </p>
133     <p>
134     Bu süreçteki tüm gereçler Stallman’in bahsettiği anlamda özgürdür. Yasal
135     dava özetleri başkalarının kullanması için açık ve özgürdür. Tezler
136     şeffaftır (ancak iyi olmayabilirler) ve yargılama asıl avukatların izni
137     alınmadan oluşturulabilir. Oluşturdukları düşünceler, daha sonraki dava
138     özetlerinde ifade edilebilir. Bunlar, başka bir dava özetine ya da düşünceye
139     kopyalanabilir ve bütünleştirilebilir. Amerikan kanununa ilişkin “kaynak
140     kodu” tasarım olarak ve ilke olarak herkesin alması için açık ve
141     özgürdür. Ve avukatlar bunu gerçekleştirir, bu daha önce gerçekleşen durumun
142     yeniden kullanılması aracılığıyla yaratıcılığını gerçekleştiren büyük bir
143     dava özetinin bir ölçüsüdür. Kaynak özgürdür; yaratıcılık ve ekonomi bunun
144     üzerine kurulmaktadır.
145     </p>
146     <p>
147     Bu özgür kodun (ve burada özgür yasal kodu ifade etmek istedim) ekonomisi,
148     avukatları zor durumda bırakmamaktadır. Oluşturdukları malzemenin herhangi
149     biri tarafından alınabilip kopyalanabilmesine rağmen, hukuk büroları büyük
150     dava özetleri üretme konusunda yeterli dürtüye sahiptir. Avukat bir
151     zanaatçıdır; avukatın ürünü kamuya aittir. Ancak zanaat insanlara ücretsiz
152     hizmet demek değildir. Avukatlara ücret ödenir; kamu, ücretsiz olarak bu
153     gibi bir çalışmayı talep etmez. Aksine bu ekonomi gelişmektedir, sonraki
154     çalışma öncekine eklenmektedir.
155     </p>
156     <p>
157     Farklı bir yasal işleyişi hayal edebilirdik, dava özetleri ve iddiaları
158     gizli tutulan; kuralların bir sonucu ifade ettiği ancak nedenleri ifade
159     etmediği. Kanunlar polis tarafından sağlanabilir ancak başka hiç kimseye
160     ifade edilmeyebilirdi. Bu durumda, işleyiş kuralı açıklanmaksızın işletilen
161     düzenlemeler mevcut olabilirdi.
162     </p>
163     <p>
164     Bu toplumu hayal edebilirdik, ama bu toplumu “özgür” olarak adlandırmayı
165     hayal edemezdik. Güdülerin daha iyi veya daha verimli olup olmaması, bu
166     toplumun özgür olarak bilinmesini gerektirmez. Özgür bir toplumdaki özgürlük
167     idealleri verimli uygulamadan daha fazlasını gerektirir. Bunun yerine
168     açıklık ve şeffaflık, kurulacak olan yasal sistemin kısıtlarıdır, liderler
169     tarafından onaylandığında eklenecek özellikler değildir. Yazılım koduyla
170     yönetilen bir yaşam da daha azıyla yetinmemelidir.
171     </p>
172     <p>
173     Kod yazımı bir dava değildir. Kod yazımı iyidir, zengindir ve daha
174     üretkendir. Ancak, kanun, yaratıcılığın ve güdülerin, üretilen ürünler
175     üzerinde nasıl mükemmel kontrole bağlı olmadığının açık bir örneğidir. Caz
176     ya da romanlar ya da mimari gibi, kanun da, daha önceki çalışma üzerine inşa
177     edilir. Bu ekleme ve değiştirme yaratıcılığın ta kendisidir. Ve özgür bir
178     toplum, en önemli kaynaklarının tam da bu anlamda özgür kalmasını sağlayan
179     bir toplumdur.
180     </p>
181     <p>
182     İlk defa olarak, bu kitap, detaylarını ve gücünü açık hale getirecek bir
183     şekilde Richard Stallman’ın denemelerini bir araya getirmektedir. Denemeler,
184     copyright' dan özgür yazılım hareketinin tarihine kadar geniş bir aralığı
185     kapsamaktadır. Denemeler, iyi bilinmeyen birçok tezi içermektedir ve
186     bunların arasında, dijital dünyada şüpheli copyright'ı ortaya çıkaran
187     değişen durumların kavranması güç örnekleri de mevcuttur. Bu güçlü adamın
188     düşüncesini anlamaya çalışanlar için, bir kaynak olarak hizmet edecektir, bu
189     güçlü adam, diğer her şekilde güçsüz bile olsa, fikirlerinde, duygularında
190     ve doğruluğunda güçlüdür. Bu, bu fikirleri benimseyen ve bu fikirler üzerine
191     başka fikirler kuran diğer insanlara esindirecektir.
192     </p>
193     <p>
194     Stallman’i iyi tanımıyorum. Ancak sert bir adam olduğunu bilecek kadar
195     tanıyorum. Genelde sinirli ve sabırsız bir adamdır. Öfkesi, düşmanlarına
196     olduğu kadar dostlarına da yansıyabilir. Uzlaşmadan uzaktır ve inatçıdır.
197     </p>
198     <p>
199     Sonunda dünyamız kodun gücü ve tehlikesini anladığında - kodun yasalar veya
200     yönetimler gibi şeffaf ve özgür olması gerektiğini sonunda gördüğünde - o
201     zaman bu uzlaşmadan uzak ve inatçı programcıya döneriz ve gerçekleştirmek
202     için savaştığı ülküyü fark ederiz: özgürlüğün ve bilginin derleyiciyi
203     kurtardığı özgürlüğün ve bilginin var olduğu bir dünya ülküsü. Ve
204     eylemleriyle ya da sözleriyle bu sonraki toplumun sahip olabileceği
205     özgürlüğü mümkün kılmak için hiçbir adamın bu kadar çok şey yapmadığını
206     görürüz.
207     </p>
208     <p>
209     Bu özgürlüğü henüz kazanmadık. Bunu korurken başarısız da
210     olabiliriz. Başarılı da olsak başarısız da olsak, bu denemelerde özgürlüğün
211     ne olabileceğine dair bir tablo sunulmuştur. Ve bu çalışmaları ve sözcükleri
212     oluşturan hayatta, Stallman gibi bu özgürlüğü yaratmak için savaşan herkes
213     için bir esin kaynağı vardır.
214     </p>
215    
216     <p>
217 gnun 1.12 <strong>Lawrence Lessig</strong><br />
218     <strong>Hukuk Profesörü, Stanford Hukuk Fakültesi.</strong>
219 yavor 1.1 </p>
220    
221 th_g 1.11 <hr />
222 gnun 1.24 <blockquote id="fsfs"><p><a
223 gnun 1.12 href="http://shop.fsf.org/product/free-software-free-society/"><cite>Özgür
224     Yazılım, Özgür Toplum: Richard M. Stallman'ın Seçilmiş Yazıları</cite></a>
225     hakkında daha fazla bilgi edinin.</p></blockquote>
226 yavor 1.1
227 gnun 1.12 <div class="translators-notes">
228 yavor 1.1
229     <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.-->
230     </div>
231     </div>
232    
233 gnun 1.12 <!-- for id="content", starts in the include above -->
234 yavor 1.1 <!--#include virtual="/server/footer.tr.html" -->
235     <div id="footer">
236 th_g 1.11 <div class="unprintable">
237 yavor 1.1
238 gnun 1.12 <p>Lütfen FSF ve GNU ile ilgili sorularınızı <a
239 th_g 1.11 href="mailto:gnu@gnu.org">&lt;gnu@gnu.org&gt;</a> adresine iletin. FSF ile
240     iletişim kurmanın <a href="/contact/">başka yolları</a> da vardır. Lütfen
241     çalışmayan bağlantıları ve başka düzeltmeleri veya önerilerinizi <a
242     href="mailto:webmasters@gnu.org">&lt;webmasters@gnu.org&gt;</a> adresine
243 gnun 1.12 gönderin.</p>
244    
245 yavor 1.1 <p>
246 gnun 1.12 <!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph,
247     replace it with the translation of these two:
248    
249     We work hard and do our best to provide accurate, good quality
250     translations. However, we are not exempt from imperfection.
251     Please send your comments and general suggestions in this regard
252     to <a href="mailto:web-translators@gnu.org">
253    
254     &lt;web-translators@gnu.org&gt;</a>.</p>
255    
256     <p>For information on coordinating and submitting translations of
257     our web pages, see <a
258     href="/server/standards/README.translations.html">Translations
259     README</a>. -->
260 gnun 1.13 Çevirilerimizde bulmuş olabileceğiniz hataları, aklınızdaki soru ve
261     önerilerinizi lütfen <a
262     href="mailto:web-translators@gnu.org">bize&nbsp;bildirin</a>.</p><p>Bu
263     yazının çeviri düzenlemesi ve sunuşu ile ilgili bilgi için lütfen <a
264     href="/server/standards/README.translations.html">Çeviriler BENİOKU</a>
265     sayfasına bakın. Bu sayfanın ve diğer tüm sayfaların Türkçe çevirileri
266     gönüllüler tarafından yapılmaktadır; Türkçe niteliği yüksek bir <a
267     href="/home.html">www.gnu.org</a> için bize yardımcı olmak istiyorsanız, <a
268     href="https://savannah.gnu.org/projects/www-tr">çalışma&nbsp;sayfamızı</a>
269 gnun 1.19 ziyaret edebilirsiniz.</p>
270 th_g 1.11 </div>
271 yavor 1.1
272 gnun 1.24 <p>Copyright &copy; 2002, 2013, 2017, 2018, 2020 Free Software Foundation, Inc.</p>
273 gnun 1.12
274 gnun 1.21 <p>Bu sayfa <a rel="license"
275     href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.tr">Creative
276 gnun 1.22 Commons Alıntı-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı</a> altında
277 gnun 1.12 lisanslanmıştır.</p>
278 yavor 1.1
279 th_g 1.11 <!--#include virtual="/server/bottom-notes.tr.html" -->
280 yavor 1.1 <div class="translators-credits">
281    
282     <!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.-->
283     <p><strong>Çeviriye katkıda bulunanlar:</strong></p>
284     <ul>
285 gnun 1.23 <li>T. E. Kalaycı, 2009.</li>
286     <li>Çiğdem Özşar, 2009.</li>
287     <li>Birkan Sarıfakıoğlu, 2009.</li>
288     <li>Serkan Çapkan, 2009.</li>
289     <li>İzlem Gözükeleş, 2009. </li>
290 yavor 1.1 </ul></div>
291    
292 gnun 1.12 <p class="unprintable"><!-- timestamp start -->
293 yavor 1.1 Son Güncelleme:
294    
295 gnun 1.24 $Date: 2020/10/26 13:25:22 $
296 yavor 1.1
297     <!-- timestamp end -->
298     </p>
299     </div>
300     </div>
301 gnun 1.18 <!-- for class="inner", starts in the banner include -->
302 yavor 1.1 </body>
303     </html>

savannah-hackers-public@gnu.org
ViewVC Help
Powered by ViewVC 1.1.26