| 1 |
<!--#set var="PO_FILE" |
| 2 |
value='<a href="/philosophy/po/lessig-fsfs-intro.nl.po"> |
| 3 |
https://www.gnu.org/philosophy/po/lessig-fsfs-intro.nl.po</a>' |
| 4 |
--><!--#set var="ORIGINAL_FILE" value="/philosophy/lessig-fsfs-intro.html" |
| 5 |
--><!--#set var="DIFF_FILE" value="/philosophy/po/lessig-fsfs-intro.nl-diff.html" |
| 6 |
--><!--#set var="OUTDATED_SINCE" value="2023-05-10" --> |
| 7 |
|
| 8 |
<!--#include virtual="/server/header.nl.html" --> |
| 9 |
<!-- Parent-Version: 1.96 --> |
| 10 |
<!-- This page is derived from /server/standards/boilerplate.html --> |
| 11 |
<!--#set var="TAGS" value="thirdparty" --> |
| 12 |
<!--#set var="DISABLE_TOP_ADDENDUM" value="yes" --> |
| 13 |
|
| 14 |
<!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! --> |
| 15 |
<title>Inleiding: Vrije Software, Vrije Maatschappij - GNU-project - Free Software |
| 16 |
Foundation</title> |
| 17 |
|
| 18 |
<!--#include virtual="/philosophy/po/lessig-fsfs-intro.translist" --> |
| 19 |
<!--#include virtual="/server/banner.nl.html" --> |
| 20 |
<!--#include virtual="/philosophy/ph-breadcrumb.nl.html" --> |
| 21 |
<!--GNUN: OUT-OF-DATE NOTICE--> |
| 22 |
<!--#include virtual="/server/outdated.nl.html" --> |
| 23 |
<!--#include virtual="/server/top-addendum.nl.html" --> |
| 24 |
<div class="article reduced-width"> |
| 25 |
<h2>Inleiding <cite>Vrije Software, Vrije Maatschappij: Gebundelde artikelen van |
| 26 |
Richard M. Stallman</cite></h2> |
| 27 |
|
| 28 |
<address class="byline"> |
| 29 |
door Lawrence Lessig <a href="#lessig"><sup>[*]</sup></a> |
| 30 |
</address> |
| 31 |
|
| 32 |
<p> |
| 33 |
Iedere generatie heeft zijn filosoof — een schrijver of artiest die de |
| 34 |
tijdgeest aanvoelt en vastlegt. Soms worden deze filosofen als zodanig |
| 35 |
erkend; vaak gaan er generaties overheen voordat het besef doordringt. Maar |
| 36 |
erkend of niet, een tijdperk wordt gedefinieerd door de personen die daarin |
| 37 |
hun idealen verwoorden. Of dit nu gaat via een bescheiden gedicht of een |
| 38 |
complete politieke beweging. |
| 39 |
</p> |
| 40 |
<p> |
| 41 |
Onze generatie heeft een filosoof. Hij is geen artiest, noch een |
| 42 |
professioneel schrijver. Hij is een programmeur. Richard Stallman startte in |
| 43 |
de laboratoria van het <abbr title="Massachusetts Institute of |
| 44 |
Technology">MIT</abbr>, als programmeur en architect van |
| 45 |
besturingssystemen. Hij heeft zeer publiekelijk carriére gemaakt en |
| 46 |
was de stichter, architect en programmeur van een vrijheidsbeweging, in een |
| 47 |
wereld die steeds meer gedomineerd wordt door “code”. |
| 48 |
</p> |
| 49 |
<p> |
| 50 |
“Code” is de technologie die computers aan het werk zet. Of dit |
| 51 |
nu vastgelegd is in software of geëtst in hardware, het is die |
| 52 |
verzameling instructies, allereerst vastgelegd in woorden, die de |
| 53 |
functionaliteit van de machine bepalen. Deze machines — computers |
| 54 |
— bepalen meer en meer ons leven. Ze bepalen hoe telefoons worden |
| 55 |
doorverbonden en wat er op TV te zien is. Ze bepalen of video door een |
| 56 |
breedbandverbinding kan worden gestuurd naar een andere computer. Ze bepalen |
| 57 |
wat een computer terug rapporteert aan de fabrikant. Deze machines sturen |
| 58 |
ons. Code stuurt de machines. |
| 59 |
</p> |
| 60 |
<p> |
| 61 |
Hoeveel grip moeten we op die code hebben? Hoeveel moeten we ervan |
| 62 |
begrijpen? Hoeveel vrijheid moet er zijn om tegenwicht te bieden aan die |
| 63 |
controlerende macht? Welke macht? |
| 64 |
</p> |
| 65 |
<p> |
| 66 |
Deze vragen hebben Stallman's leven bepaald. Via zijn woorden en daden |
| 67 |
dwingt hij ons het belang van “vrije” code in te zien. Niet vrij |
| 68 |
in de zin dat programmeurs er niet voor betaald hoeven te worden |
| 69 |
(“free” kan in het Engels ook gratis betekenen) maar vrij in de |
| 70 |
zin dat de gemaakte sturing transparant is en dat iedereen dit kan bekijken |
| 71 |
en naar willekeur kan veranderen. Dat is “vrije software”; |
| 72 |
“Vrije software” is een antwoord op een wereld die bestaat uit |
| 73 |
code. |
| 74 |
</p> |
| 75 |
<p> |
| 76 |
“Vrij.” Stallman betreurt de dubbele betekenis. Er valt niets te |
| 77 |
treuren. Puzzels laten mensen nadenken, en het begrip “vrij” |
| 78 |
(“free”) maakt er een mooie puzzel van. Voor Amerikaanse |
| 79 |
begrippen klinkt “vrije software” utopisch, onmogelijk. Niets is |
| 80 |
gratis, alleen de zon. Hoe bestaat het dat die belangrijke woorden die die |
| 81 |
essentiële machines sturen die de wereld laten draaien, |
| 82 |
“vrij” zijn? Hoe kan een nuchtere samenleving dit ideaal |
| 83 |
nastreven? |
| 84 |
</p> |
| 85 |
<p> |
| 86 |
Maar, de betekenis van het woord “vrij” is iets wat wij er aan |
| 87 |
geven. “Vrij” heeft meerdere betekenissen, waarvan er slechts |
| 88 |
ééntje slaat op de “prijs”. Een veel fundamenteler |
| 89 |
betekenis is de “vrij” van vrijheid of, zoals Stallman zegt, |
| 90 |
vrijheid van meningsuiting of, wellicht nog beter, vrijheid van arbeid. Niet |
| 91 |
vrij als in gratis maar vrij als in vrij van teveel sturing en controle door |
| 92 |
anderen. Van vrije software is de controle openbaar en open voor |
| 93 |
veranderingen, net als vrije wetten, of de wetten van een vrije |
| 94 |
“gemeenschap” vrij zijn wanneer de controle erop openbaar is en |
| 95 |
openstaat voor veranderingen. Het doel van Stallman's vrije software |
| 96 |
gemeenschap is om zoveel mogelijk code openbaar te maken, en ook klaar voor |
| 97 |
veranderingen door het “vrij” te maken. |
| 98 |
</p> |
| 99 |
<p> |
| 100 |
Het mechanisme wat hiervoor wordt gebruikt is de uiterst slimme |
| 101 |
“auteursplicht” (“copyleft”); aangebracht via een |
| 102 |
licentie met de naam GPL. De macht van het auteursrecht wordt gebruikt om |
| 103 |
zeker te stellen dat vrije software openbaar blijft en open voor |
| 104 |
veranderingen. Tegelijkertijd moet andere software die ervan is afgeleid (en |
| 105 |
dus telt als een “afgeleid werk” volgens het auteursrecht) zelf |
| 106 |
ook vrij zijn. Wanneer je vrije software gebruikt en veranderd, en deze |
| 107 |
veranderingen ook weer publiceert, dan moet die versie net zo vrij zijn als |
| 108 |
waar het van is afgeleid. Dat moet, anders is het een overtreding van de |
| 109 |
auteurswet. |
| 110 |
</p> |
| 111 |
<p> |
| 112 |
Vrije software heeft, net als vrije gemeenschappen, zijn tegenstanders. |
| 113 |
Microsoft heeft de oorlog verklaard aan de GPL en vertelt aan iedereen die |
| 114 |
het weten wil dat de GPL een gevaarlijke licentie is. De gevaren die ze |
| 115 |
opnoemen echter, bestaan voornamelijk in de verbeelding. Anderen maken |
| 116 |
bezwaar tegen de “dwang” die de GPL oplegt waarbij gewijzigde |
| 117 |
versies ook vrij moeten zijn. Maar een voorwaarde is nog geen dwang. Wanneer |
| 118 |
het geen dwang is als Microsoft geen toestemming geeft gewijzigde versies |
| 119 |
van hun Office produkt te verspreiden zonder het betalen van |
| 120 |
(waarschijnlijk) miljoenen aan hun, dan is het ook geen dwang wanneer de GPL |
| 121 |
erop staat dat gewijzigde versies van zijn software ook vrij zijn. |
| 122 |
</p> |
| 123 |
<p> |
| 124 |
En dan zijn er nog diegenen die de boodschap van Stallman te extreem |
| 125 |
vinden. Maar het is allesbehalve extreem. Inderdaad moge het duidelijk zijn |
| 126 |
dat het werk van Stallman een voortzetting is op de simpele traditie van |
| 127 |
vrijheden die ontstaan is in de wereld vóór de |
| 128 |
code. “Vrije software” verzekert ons ervan dat de wereld zoals |
| 129 |
deze nu door code wordt bepaald, net zo “vrij” zal zijn als de |
| 130 |
vanzelfsprekende vrijheid in de wereld vóór die code. |
| 131 |
</p> |
| 132 |
<p> |
| 133 |
Bijvoorbeeld: Een “vrije maatschappij” wordt gereguleerd door |
| 134 |
wetgeving. Maar er zijn grenzen die een vrije maatschappij stelt aan de |
| 135 |
regulering via wetten: geen maatschappij die zijn wetten geheim houdt kan |
| 136 |
ooit vrij worden genoemd. Geen overheid die zijn wetten verborgen houdt voor |
| 137 |
de maatschappij past in onze traditie. De wet reguleert. Maar doet dit |
| 138 |
alleen goed wanneer het in alle openheid gebeurt. En er is alleen openheid |
| 139 |
wanneer de voorwaarden bekend en beïnvloedbaar zijn door degenen die |
| 140 |
het reguleert. Of door de vertegenwoordigers ervan (advocaten, |
| 141 |
gerechtsdienaren). |
| 142 |
</p> |
| 143 |
<p> |
| 144 |
Deze voorwaarde waaraan de wet moet voldoen gaat verder dan de wetgevende |
| 145 |
macht. Denk daarbij aan hoe het er in de Amerikaanse rechtbank aan toe |
| 146 |
gaat. Advocaten worden door cliënten ingehuurd om hun belangen te |
| 147 |
verdedigen. Soms wordt dit belang gediend met het voeren van een |
| 148 |
rechtszaak. Tijdens zo'n rechtszaak schrijven advocaten pleidooien. Deze |
| 149 |
beïnvloeden op hun beurt de mening van rechters. Deze mening bepaald |
| 150 |
wie een rechtszaak wint, of dat een bepaalde wet op gespannen voet staat met |
| 151 |
de grondwet. |
| 152 |
</p> |
| 153 |
<p> |
| 154 |
Alle materiaal binnen dit proces is vrij in de zin die Stallman bedoelt. |
| 155 |
Pleidooien zijn openbaar en iedereen kan er vrijelijk gebruik van maken. De |
| 156 |
argumenten zijn zichtbaar (wat niet betekent dat ze goed zijn) en een |
| 157 |
pleidooi mag men opnieuw gebruiken zonder toestemming te vragen aan de |
| 158 |
advocaat die hem bedacht. De resulterende meningen en uitspraken kan men |
| 159 |
weer in latere pleidooien gebruiken. Ze kunnen worden gekopiëerd en |
| 160 |
geïntegreerd in nieuwe pleidooien en uitspraken. De |
| 161 |
“broncode” van het Amerikaans recht is willens en wetens open en |
| 162 |
vrij voor iedereen om te gebruiken. En dat doen advocaten dan ook — |
| 163 |
want een goed pleidooi springt creatief om met eerdere gebeurtenissen. De |
| 164 |
bron is vrij; creativiteit en de economie bouwen er op voort. |
| 165 |
</p> |
| 166 |
<p> |
| 167 |
Deze economie van vrije code (en ik bedoel hier de juridische code) |
| 168 |
veroordeelt advocaten niet tot de bedelstaf. Advocatenkantoren hebben genoeg |
| 169 |
inkomsten voor het maken van goede pleidooien, ook al maken ze gebruik van |
| 170 |
materiaal waar iedereen toegang toe heeft. De advocaat is een ambachtsman; |
| 171 |
zijn of haar produkt is openbaar. Maar het maken van pleidooien is geen |
| 172 |
liefdadigheid. Advocaten worden betaald; men eist niet dat dit soort werk |
| 173 |
gratis wordt gedaan. In plaats daarvan bloeit deze economie, waarbij later |
| 174 |
werk toe wordt gevoegd aan eerdere werken. |
| 175 |
</p> |
| 176 |
<p> |
| 177 |
We zouden ons een ander soort rechtssysteem voor kunnen stellen — |
| 178 |
pleidooien en argumenten die geheim worden gehouden; gerechtelijke |
| 179 |
uitspraken die alleen het resultaat geven maar niet hoe men hiertoe gekomen |
| 180 |
is. Wetten die door de politie worden gehandhaafd maar verder aan niemand |
| 181 |
bekend worden gemaakt. Regulering die aktief is maar zonder uitleg van de |
| 182 |
spelregels. |
| 183 |
</p> |
| 184 |
<p> |
| 185 |
We zouden ons een dergelijke maatschappij voor kunnen stellen maar we kunnen |
| 186 |
deze onmogelijk “vrij” noemen. Ook al zouden de middelen in een |
| 187 |
dergelijke maatschappij beter verdeeld zijn, zo'n maatschappij kun je niet |
| 188 |
vrij noemen. De idealen van vrijheid, van leven in een vrije gemeenschap, |
| 189 |
gaat om meer dan een efficiënte verdeling van middelen. Een |
| 190 |
rechtssysteem moet in plaats daarvan op openheid en transparantie worden |
| 191 |
gebouwd, niet met opties die de leiders goed uit komen. Het leven met |
| 192 |
software code zou niet minder moeten zijn. |
| 193 |
</p> |
| 194 |
<p> |
| 195 |
Het schrijven van programma's is geen procesvoering. Het is beter, rijker, |
| 196 |
productiever. Maar het recht is een duidelijk voorbeeld over hoe |
| 197 |
creativiteit en beloning los staan van volledige controle over de gemaakte |
| 198 |
produkten. Net als jazz, literatuur en architectuur bouwt het recht voort op |
| 199 |
werk wat reeds eerder gedaan is. Dit toevoegen en veranderen is de essentie |
| 200 |
van creativiteit. En een vrije gemeenschap waakt ervoor dat juist zijn |
| 201 |
belangrijkste bronnen in die zin vrij blijven. |
| 202 |
</p> |
| 203 |
<p> |
| 204 |
Voor het eerst is in dit boek het verzameld werk van Richard Stallman |
| 205 |
bijeengebracht op een manier die de kracht en subtiliteit ervan goed uit |
| 206 |
laat komen. De verhandelingen bestrijken een groot gebied. Van auteursrecht |
| 207 |
tot de geschiedenis van de vrije software beweging. Er staan veel minder |
| 208 |
bekende meningen in, met daartussen een zeer inzichtelijk stuk over hoe, |
| 209 |
door de veranderende omstandigheden, het auteursrecht in de digitale wereld |
| 210 |
verdacht is geworden. De verhalen zullen diegenen helpen die nieuwsgierig |
| 211 |
zijn naar de motivatie en gedachtegang van deze krachtige man — met |
| 212 |
krachtige ideeën, passie en integriteit ook al is hij machteloos op |
| 213 |
ieder ander gebied. Ze zullen een inspiratie zijn voor diegenen die het |
| 214 |
gedachtengoed een warm hart toedragen en men zal hierop verder bouwen. |
| 215 |
</p> |
| 216 |
<p> |
| 217 |
Ik ken Stallman niet zo goed. Ik ken hem goed genoeg om te weten dat hij |
| 218 |
niet snel je sympathie zal winnen. Hij is gedreven, vaak ongeduldig. Hij kan |
| 219 |
kwaad uitvallen naar zowel vriend als vijand. Hij is compromisloos en |
| 220 |
vasthoudend; en geduldig in beide. |
| 221 |
</p> |
| 222 |
<p> |
| 223 |
Maar wanneer onze wereld uiteindelijk de macht en het gevaar van code zal |
| 224 |
gaan inzien — wanneer men zich eindelijk realiseert dat code, net als |
| 225 |
wetten of openbaar bestuur, transparant moet zijn om echt vrij te zijn |
| 226 |
— dan zal men terugkijken op deze compromisloze en vasthoudende |
| 227 |
programmeur en de visie begrijpen waarvoor hij heeft gevochten: de visie van |
| 228 |
een wereld waarin vrijheid en wetenschap de compiler overleven. En we zullen |
| 229 |
inzien dat niemand zoveel heeft gedaan, in woord en daad, om de vrijheid van |
| 230 |
die toekomstige maatschappij te waarborgen. |
| 231 |
</p> |
| 232 |
<p> |
| 233 |
We hebben deze vrijheid nog niet verdient. We zouden hierin nog wel eens |
| 234 |
kunnen falen. Maar of het ons lukt of niet, in deze verhandelingen wordt |
| 235 |
reeds een beeld geschetst van hoe het zou kunnen zijn. En uit dit leven en |
| 236 |
werk kan men inspiratie putten wanneer men, net als Stallman, wil vechten |
| 237 |
voor het behalen van deze vrijheid. |
| 238 |
</p> |
| 239 |
|
| 240 |
<div class="infobox extra" role="complementary"> |
| 241 |
<hr /> |
| 242 |
<p id="lessig"> |
| 243 |
[*] Lawrence Lessig was toen Professor in de Rechten, Stanford Law School</p> |
| 244 |
</div> |
| 245 |
|
| 246 |
<div class="edu-note c"><p id="fsfs"><a href="https://shop.fsf.org/product/free-software-free-society/">Meer over |
| 247 |
<cite>Free Software, Free Society: The Selected Essays of Richard |
| 248 |
M. Stallman</cite></a>.</p></div> |
| 249 |
</div> |
| 250 |
|
| 251 |
<div class="translators-notes"> |
| 252 |
|
| 253 |
<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.--> |
| 254 |
</div> |
| 255 |
</div> |
| 256 |
|
| 257 |
<!-- for id="content", starts in the include above --> |
| 258 |
<!--#include virtual="/server/footer.nl.html" --> |
| 259 |
<div id="footer" role="contentinfo"> |
| 260 |
<div class="unprintable"> |
| 261 |
|
| 262 |
<p>Gelieve algemene vragen over FSF & GNU te sturen naar <a |
| 263 |
href="mailto:gnu@gnu.org"><gnu@gnu.org></a>. Er zijn ook nog <a |
| 264 |
href="/contact/">andere manieren om in contact te komen</a> met de |
| 265 |
FSF. Foute links en andere correcties graag sturen aan <a |
| 266 |
href="mailto:webmasters@gnu.org"><webmasters@gnu.org></a>.</p> |
| 267 |
|
| 268 |
<p> |
| 269 |
<!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph, |
| 270 |
replace it with the translation of these two: |
| 271 |
|
| 272 |
We work hard and do our best to provide accurate, good quality |
| 273 |
translations. However, we are not exempt from imperfection. |
| 274 |
Please send your comments and general suggestions in this regard |
| 275 |
to <a href="mailto:web-translators@gnu.org"> |
| 276 |
|
| 277 |
<web-translators@gnu.org></a>.</p> |
| 278 |
|
| 279 |
<p>For information on coordinating and contributing translations of |
| 280 |
our web pages, see <a |
| 281 |
href="/server/standards/README.translations.html">Translations |
| 282 |
README</a>. --> |
| 283 |
We doen ons best om goede vertalingen te maken maar staan altijd open voor |
| 284 |
verbeteringen. Suggesties, op- en aanmerkingen sturen aan: <a |
| 285 |
href="mailto:web-translators@gnu.org"><web-translators@gnu.org></a>.</p> |
| 286 |
<p>Zie <a href="/server/standards/README.translations.html"> Translations |
| 287 |
README</a> voor informatie over het onderhoud van vertalingen op deze |
| 288 |
website.</p> |
| 289 |
</div> |
| 290 |
|
| 291 |
<!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to |
| 292 |
files generated as part of manuals) on the GNU web server should |
| 293 |
be under CC BY-ND 4.0. Please do NOT change or remove this |
| 294 |
without talking with the webmasters or licensing team first. |
| 295 |
Please make sure the copyright date is consistent with the |
| 296 |
document. For web pages, it is ok to list just the latest year the |
| 297 |
document was modified, or published. |
| 298 |
|
| 299 |
If you wish to list earlier years, that is ok too. |
| 300 |
Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying |
| 301 |
years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable |
| 302 |
year, i.e., a year in which the document was published (including |
| 303 |
being publicly visible on the web or in a revision control system). |
| 304 |
|
| 305 |
There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers |
| 306 |
Information document, www.gnu.org/prep/maintain. --> |
| 307 |
<p>Copyright © 2002, 2021 Free Software Foundation, Inc.</p> |
| 308 |
|
| 309 |
<p>Deze pagina is uitgebracht onder de <a rel="license" |
| 310 |
href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.nl">Creative |
| 311 |
Commons Naamsvermelding-GeenAfgeleideWerken 4.0 Internationaal licentie</a>.</p> |
| 312 |
|
| 313 |
<!--#include virtual="/server/bottom-notes.nl.html" --> |
| 314 |
<div class="translators-credits"> |
| 315 |
|
| 316 |
<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.--> |
| 317 |
<strong>Vertaling:</strong> <a |
| 318 |
href="//savannah.gnu.org/projects/www-nl">www-nl</a></div> |
| 319 |
|
| 320 |
<p class="unprintable"><!-- timestamp start --> |
| 321 |
Bijgewerkt: |
| 322 |
|
| 323 |
$Date: 2023/07/09 10:59:54 $ |
| 324 |
|
| 325 |
<!-- timestamp end --> |
| 326 |
</p> |
| 327 |
</div> |
| 328 |
</div> |
| 329 |
<!-- for class="inner", starts in the banner include --> |
| 330 |
</body> |
| 331 |
</html> |