1 |
gnun |
1.55 |
<!--#set var="ENGLISH_PAGE" value="/philosophy/freedom-or-copyright.en.html" --> |
2 |
gnun |
1.33 |
|
3 |
yavor |
1.10 |
<!--#include virtual="/server/header.pl.html" --> |
4 |
gnun |
1.52 |
<!-- Parent-Version: 1.96 --> |
5 |
|
|
<!-- This page is derived from /server/standards/boilerplate.html --> |
6 |
|
|
<!--#set var="TAGS" value="essays laws copyright" --> |
7 |
|
|
<!--#set var="DISABLE_TOP_ADDENDUM" value="yes" --> |
8 |
wkotwica |
1.5 |
|
9 |
yavor |
1.10 |
<!-- This file is automatically generated by GNUnited Nations! --> |
10 |
yavor |
1.21 |
<title>Wolność czy prawa autorskie? - GNU Project - Fundacja Wolnego |
11 |
|
|
Oprogramowania (FSF)</title> |
12 |
wkotwica |
1.5 |
|
13 |
gnun |
1.37 |
<!--#include virtual="/philosophy/po/freedom-or-copyright.translist" --> |
14 |
yavor |
1.10 |
<!--#include virtual="/server/banner.pl.html" --> |
15 |
gnun |
1.52 |
<!--#include virtual="/philosophy/ph-breadcrumb.pl.html" --> |
16 |
|
|
<!--GNUN: OUT-OF-DATE NOTICE--> |
17 |
|
|
<!--#include virtual="/server/top-addendum.pl.html" --> |
18 |
|
|
<div class="article reduced-width"> |
19 |
yavor |
1.16 |
<h2>Wolność czy prawa autorskie?</h2> |
20 |
wkotwica |
1.5 |
|
21 |
gnun |
1.51 |
<address class="byline">Richard Stallman</address> |
22 |
wkotwica |
1.5 |
|
23 |
gnun |
1.52 |
<div class="infobox"> |
24 |
yavor |
1.16 |
<p><em>Ten esej opisuje jak zasady wolności oprogramowania można czasami |
25 |
|
|
zastosować do innych prac autorskich i do sztuki. Został tu |
26 |
|
|
zamieszczony ponieważ dotyczy stosowania zasad wolnego |
27 |
|
|
oprogramowania.</em></p> |
28 |
gnun |
1.52 |
</div> |
29 |
gnun |
1.48 |
<hr class="thin" /> |
30 |
yavor |
1.10 |
|
31 |
|
|
<p> |
32 |
|
|
Prawa autorskie zostały wprowadzone w erze prasy drukarskiej jako |
33 |
|
|
regulacja przemysłu pisarskiego i wydawniczego. Celem było zachęcenie |
34 |
yavor |
1.16 |
do publikacji różnorodnych prac pisanych. Sposobem było zmuszenie |
35 |
|
|
wydawcy, aby uzyskał zezwolenie od autora na publikację prac |
36 |
|
|
z ostatnich kilku lat. Pozwalało to autorom na uzyskanie |
37 |
|
|
przychodów od wydawców, które ułatwiały i zachęcały |
38 |
|
|
do pisania. Czytelnicy otrzymywali z tego korzyść, tracąc przy tym |
39 |
|
|
niewiele: prawo autorskie ograniczało tylko publikację, nie rzeczy, które |
40 |
|
|
zwykły czytelnik mógł robić. To zapewne uczyniło prawo autorskie korzystnym |
41 |
|
|
systemem dla społeczeństwa i dlatego zapewne uzasadnionym.</p> |
42 |
yavor |
1.10 |
|
43 |
|
|
<p> |
44 |
|
|
Wszystko to piękne—tylko dawniej.</p> |
45 |
|
|
|
46 |
|
|
<p> |
47 |
|
|
Dzisiaj mamy nowe drogi dystrybucji informacji: komputery i sieci. Ich |
48 |
yavor |
1.16 |
korzyścią jest to, że ułatwiają kopiowanie i manipulację |
49 |
|
|
informacją, włączając oprogramowanie, nagrania muzyczne, książki |
50 |
|
|
i filmy. Oferują one możliwość nieskończonego dostępu |
51 |
|
|
do wszelakiego rodzaju danych—informacyjna utopia.</p> |
52 |
yavor |
1.10 |
|
53 |
|
|
<p> |
54 |
yavor |
1.16 |
Jedna przeszkoda stała na drodze: prawa autorskie. Czytelnicy |
55 |
yavor |
1.10 |
i słuchacze, którzy skorzystali z nowej możliwości kopiowania |
56 |
|
|
i dzielenia się opublikowaną informacją, ściśle rzecz biorąc, naruszali |
57 |
|
|
prawo autorskie. To samo prawo, które niegdyś spełniało rolę korzystnej |
58 |
|
|
przemysłowej regulacji wydawców stało się ograniczeniem dla społeczeństwa, |
59 |
|
|
któremu miało służyć.</p> |
60 |
|
|
|
61 |
|
|
<p> |
62 |
yavor |
1.11 |
W demokracji, prawo które zabrania działań popularnych |
63 |
yavor |
1.16 |
i użytecznych, zwykle jest wkrótce rozluźniane. Jednak nie wtedy, |
64 |
|
|
gdy korporacje mają władzę polityczną. Wydawnicze lobby jest zdeterminowane, |
65 |
|
|
by przeszkodzić społeczeństwu w korzystaniu z mocy swoich |
66 |
|
|
komputerów i odkryły, że prawo autorskie jest przydatną |
67 |
|
|
bronią. Pod ich wpływem, zamiast rozluźniać prawa autorskie, |
68 |
|
|
aby dopasować się do nowych okoliczności, rządy zacieśniły je |
69 |
|
|
bardziej niż kiedykolwiek, nakładając surowe kary na praktyki dzielenia |
70 |
|
|
się. Najnowsza moda w popieraniu wydawców przeciwko obywatelom, znana |
71 |
|
|
jako „trzy próby” [<em>three strikes</em>], polega |
72 |
|
|
na blokadzie łącz internetowych tym obywatelom, którzy uczestniczą |
73 |
|
|
w dzieleniu się plikami.</p> |
74 |
yavor |
1.10 |
|
75 |
|
|
<p> |
76 |
|
|
To jeszcze nie było najgorsze. Komputery mogą być potężnym narzędziem |
77 |
yavor |
1.16 |
dominacji, gdy dostawcy oprogramowania odmawiają użytkownikom kontroli |
78 |
|
|
nad oprogramowaniem, które uruchamiają. Wydawcy zdali sobie sprawę, |
79 |
|
|
że poprzez wydawanie prac w formie zaszyfrowanej, które tylko |
80 |
|
|
autoryzowane oprogramowanie może otworzyć, uzyskają niespotykaną władzę: |
81 |
|
|
mogą zmusić czytelników do płacenia oraz identyfikacji, |
82 |
|
|
kiedykolwiek tylko czytają książkę, słuchają muzyki lub oglądają |
83 |
|
|
film. To marzenie wydawców: świat opłat za oglądanie |
84 |
|
|
[<em>pay-per-view</em>].</p> |
85 |
yavor |
1.10 |
|
86 |
|
|
<p> |
87 |
yavor |
1.16 |
Wydawcy zyskali wsparcie rządu USA dla swego marzenia za pomocą Digital |
88 |
yavor |
1.10 |
Millenium Copyright Act (DMCA) w roku 1998. To prawo dawało wydawcom |
89 |
yavor |
1.16 |
prawo określania własnych zasad prawa autorskiego, |
90 |
|
|
poprzez implementację ich w kodzie autoryzowanego programu |
91 |
|
|
do odtwarzania. Przez tę praktykę, nazwaną „cyfrowym zarządzaniem |
92 |
|
|
ograniczeniami” [<em>Digital Restrictions Management</em>, |
93 |
|
|
w skrócie <em>DRM</em>] nawet czytanie lub słuchanie |
94 |
|
|
bez autoryzacji zostało zabronione.</p> |
95 |
yavor |
1.10 |
|
96 |
|
|
<p> |
97 |
|
|
Nadal mamy te same stare wolności w używaniu papierowych książek |
98 |
yavor |
1.16 |
i innych analogowych mediów. Lecz jeśli e-książki zastąpią te |
99 |
yavor |
1.10 |
drukowane, te wolności się nie przeniosą. Wyobraź sobie: koniec sklepów |
100 |
|
|
z używanymi książkami, koniec pożyczania książek swoim przyjaciołom, |
101 |
yavor |
1.16 |
koniec wypożyczania książek z publicznej biblioteki — koniec |
102 |
|
|
„wycieków”, które mogły dać komuś szansę przeczytania |
103 |
|
|
bez płacenia. Koniec kupowania książek anonimowo za gotówkę |
104 |
|
|
— możesz kupić e-booka wyłącznie przy użyciu karty kredytowej. To jest |
105 |
|
|
świat który wydawcy chcą nam narzucić. Jeśli kupisz czytnik Amazon Kindle |
106 |
gnun |
1.48 |
(my nazywamy go <a |
107 |
|
|
href="/philosophy/why-call-it-the-swindle.html">Swindle</a> [Szwindel]) |
108 |
|
|
lub Sony Reader (tego nazywamy Shreader [czyt. Shredder - Niszczarka] |
109 |
|
|
za to, czym grozi używanie go z książkami), płacisz |
110 |
|
|
za utrwalenie takiego świata.</p> |
111 |
yavor |
1.16 |
|
112 |
|
|
<p> |
113 |
|
|
Szwindel ma nawet orwelliańskiego backdoora, który może zostać użyty |
114 |
|
|
do zdalnego kasowania książek. Amazom zaprezentował tę możliwość |
115 |
|
|
poprzez skasowanie, kupionych z Amazon, kopii książki Orwella |
116 |
|
|
— 1984. Ewidentnie, nazwa nadana przez Amazon temu produktowi |
117 |
|
|
w pełni odzwierciedla intencje do palenia naszych książek.</p> |
118 |
yavor |
1.10 |
|
119 |
|
|
<p> |
120 |
yavor |
1.16 |
Społeczny gniew przeciwko DRM rośnie powoli, będąc powstrzymywanym |
121 |
gnun |
1.48 |
ponieważ propagandowe wyrażenia takie jak „<a |
122 |
|
|
href="/philosophy/words-to-avoid.html">ochrona autorów</a>” |
123 |
|
|
i „<a href="/philosophy/not-ipr.html">własność |
124 |
|
|
intelektualna</a>” przekonały czytelników, że ich prawa się nie |
125 |
yavor |
1.16 |
liczą. Te zwroty domyślnie przyjmują, że wydawcom należy się specjalna |
126 |
|
|
władza w imieniu autorów, że jesteśmy moralnie zobowiązani by się |
127 |
|
|
im kłaniać, jak również, że oszukaliśmy kogoś, jeśli zobaczyliśmy |
128 |
|
|
lub usłyszeliśmy cokolwiek bez uiszczenia opłaty.</p> |
129 |
yavor |
1.10 |
|
130 |
|
|
<p> |
131 |
|
|
Organizacje, które zyskują najwięcej z praw autorskich, to te które |
132 |
yavor |
1.16 |
legalnie sprawują nad nimi kontrolę w imieniu autorów (większość |
133 |
|
|
autorów zyskuje niewiele). Chcieliby, byś wierzył, że prawo autorskie |
134 |
|
|
jest naturalnym prawem autorów oraz, że my — społeczeństwo |
135 |
|
|
— musimy cierpieć, nieważne jak bolesne to jest. Nazywają dzielenie |
136 |
|
|
się „piractwem”, przyrównując pomoc bliźniemu do ataku |
137 |
|
|
na okręt.</p> |
138 |
|
|
|
139 |
|
|
<p> |
140 |
|
|
Mówią również, że Wojna z Udostępnianiem jest jedyną drogą |
141 |
|
|
na utrzymanie sztuki żywą. Nawet gdyby było to prawdą, nie wystarcza to |
142 |
|
|
na wytłumaczenie tego postępowania; lecz nie jest to |
143 |
|
|
prawdą. Publiczne dzielenie się kopiami pozwala zwiększyć sprzedaż |
144 |
|
|
większości prac, zmniejszając sprzedaż tylko dla największych hitów.</p> |
145 |
yavor |
1.10 |
|
146 |
|
|
<p> |
147 |
yavor |
1.16 |
Bestsellery mogą jednak radzić sobie dobrze bez zakazu dzielenia |
148 |
yavor |
1.11 |
się. Stephen King uzyskał setki tysięcy dolarów sprzedając niezaszyfrowaną |
149 |
yavor |
1.16 |
serię e-książek bez blokad kopiowania lub dzielenia się. (Był |
150 |
|
|
niezadowolony z tej ilości i nazwał eksperyment porażką, |
151 |
|
|
ale dla mnie wydaje się to sukcesem.) Radiohead zyskało miliony |
152 |
|
|
w 2007 roku poprzez zaproszenie swoich fanów do kopiowania |
153 |
|
|
albumu i zapłaty według własnego uznania, podczas gdy album był |
154 |
|
|
udostępniany także w sieciach P2P. W 2008 roku <a |
155 |
gnun |
1.52 |
href="https://boingboing.net/2008/03/05/nine-inch-nails-made.html">Nine Inch |
156 |
|
|
Nails wypuścili album z zezwoleniem na dzielenie się kopiami</a> |
157 |
|
|
i zarobili 750 000 dolarów w przeciągu kilku dni.</p> |
158 |
yavor |
1.10 |
|
159 |
|
|
<p> |
160 |
yavor |
1.16 |
Możliwość sukcesu bez narzucania sztucznych ograniczeń nie ogranicza |
161 |
|
|
się jedynie do bestsellerów. Wielu artystów o różnorakiej sławie |
162 |
|
|
dzisiaj prowadzi dostatnie życie dzięki <a |
163 |
gnun |
1.55 |
href="https://www.techdirt.com/2010/01/25/future-music-business-models-those-who-are-already-there/">dobrowolnemu |
164 |
yavor |
1.10 |
wsparciu</a>: datkom i zakupom towarów przez ich fanów. Kevin Kelly |
165 |
|
|
oszacował, iż artysta potrzebuje znaleźć jedynie <a |
166 |
gnun |
1.52 |
href="https://kk.org/thetechnium/1000-true-fans/">1000 prawdziwych |
167 |
|
|
fanów</a>. |
168 |
yavor |
1.10 |
</p> |
169 |
wkotwica |
1.5 |
|
170 |
|
|
<p> |
171 |
yavor |
1.16 |
Kiedy sieci komputerowe dostarczą łatwej anonimowej metody |
172 |
|
|
do przesłania komuś małej kwoty pieniędzy, bez karty kredytowej, |
173 |
|
|
będzie prosto stworzyć dużo lepszy system do wspierania sztuki. Podczas |
174 |
|
|
oglądania pracy, byłby przycisk z napisem: „Naciśnij tutaj, by |
175 |
|
|
wysłać artyście złotówkę”. Czy nie nacisnąłbyś go, przynajmniej |
176 |
|
|
raz w tygodniu?</p> |
177 |
|
|
|
178 |
|
|
<p> |
179 |
|
|
Innym dobrym sposobem na wsparcie muzyki i sztuki są <a |
180 |
gnun |
1.48 |
href="/philosophy/dat.html">fundusze podatkowe</a> — być może podatek |
181 |
yavor |
1.16 |
od czystych nośników lub łączności z Internetem. Państwo |
182 |
|
|
powinno dystrybuować pieniądze z podatku w całości |
183 |
|
|
do artystów, nie marnując ich na korporacje wydawnicze. Jednakże |
184 |
|
|
państwo nie powinno dystrybuować ich w liniowej proporcji |
185 |
|
|
do popularności, ponieważ to by dawało najwięcej kilku |
186 |
|
|
supergwiazdom, pozostawiając niewiele na wsparcie pozostałych |
187 |
yavor |
1.11 |
artystów. Z tego powodu proponuję użycie funkcji pierwiastkowej |
188 |
yavor |
1.16 |
trzeciego stopnia lub czegoś podobnego. Przy liniowej proporcji, |
189 |
|
|
gwiazda A z 1000-krotnie większą popularnością niż artysta B |
190 |
|
|
otrzyma 1000 razy więcej pieniędzy niż B. Przy pierwiastkowej trzeciego |
191 |
|
|
stopnia, A otrzyma 10 razy więcej niż B. Dzięki temu, każda |
192 |
|
|
z supergwiazd otrzyma większy udział niż mniej popularny artysta, |
193 |
|
|
ale większość funduszy popłynie do artystów, którzy naprawdę |
194 |
|
|
potrzebują tego wsparcia. Ten system wydajnie wykorzysta nasze podatki, by |
195 |
|
|
wspierać sztukę.</p> |
196 |
yavor |
1.10 |
|
197 |
|
|
<p> |
198 |
gnun |
1.31 |
Propozycje <a |
199 |
gnun |
1.52 |
href="https://stallman.org/mecenat/global-patronage.html">Globalnego |
200 |
gnun |
1.31 |
Mecenatu</a> [<em>Global Patronage</em>] łączą aspekty obu systemów, łącząc |
201 |
|
|
obowiązkowe płatności z dowolnością rozdziału pomiędzy artystów.</p> |
202 |
yavor |
1.10 |
|
203 |
|
|
<!-- |
204 |
|
|
<p> |
205 |
yavor |
1.17 |
|
206 |
yavor |
1.10 |
In Spain, this tax system should replace the SGAE and its canon, |
207 |
|
|
which could be eliminated.</p> --> |
208 |
|
|
<p> |
209 |
yavor |
1.16 |
Aby uczynić prawo autorskie pasującym do ery sieci, powinniśmy |
210 |
|
|
zalegalizować niekomercyjne kopiowanie i dzielenie się wszystkimi |
211 |
|
|
publikowanymi pracami oraz zabronić DRM. Ale dopóki nie wygramy |
212 |
|
|
tej bitwy, musicie zabezpieczyć się sami: nie kupujcie żadnych produktów |
213 |
|
|
z DRM, chyba że macie sposoby na złamanie DRM. Nigdy nie |
214 |
|
|
używajcie produktów stworzonych, by zaatakować Waszą wolność, chyba |
215 |
|
|
że potraficie zniwelować taki atak.</p> |
216 |
gnun |
1.52 |
</div> |
217 |
gnun |
1.48 |
|
218 |
gnun |
1.45 |
<div class="translators-notes"> |
219 |
wkotwica |
1.5 |
|
220 |
yavor |
1.10 |
<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't have notes.--> |
221 |
|
|
</div> |
222 |
wkotwica |
1.5 |
</div> |
223 |
wkotwica |
1.1 |
|
224 |
gnun |
1.33 |
<!-- for id="content", starts in the include above --> |
225 |
yavor |
1.10 |
<!--#include virtual="/server/footer.pl.html" --> |
226 |
gnun |
1.52 |
<div id="footer" role="contentinfo"> |
227 |
gnun |
1.44 |
<div class="unprintable"> |
228 |
gnun |
1.33 |
|
229 |
gnun |
1.47 |
<p>Wszelkie pytania dotyczące GNU i FSF prosimy kierować na adres <a |
230 |
|
|
href="mailto:gnu@gnu.org"><gnu@gnu.org></a>. Inne metody kontaktu |
231 |
|
|
z FSF można znaleźć na stronie <a |
232 |
|
|
href="/contact/contact.html">kontakt</a> <br /> Informacje o niedziałających |
233 |
|
|
odnośnikach oraz inne poprawki (lub propozycje) prosimy wysyłać |
234 |
|
|
na adres <a |
235 |
gnun |
1.33 |
href="mailto:web-translators@gnu.org"><web-translators@gnu.org></a>.</p> |
236 |
|
|
|
237 |
|
|
<p> |
238 |
|
|
<!-- TRANSLATORS: Ignore the original text in this paragraph, |
239 |
|
|
replace it with the translation of these two: |
240 |
|
|
|
241 |
|
|
We work hard and do our best to provide accurate, good quality |
242 |
|
|
translations. However, we are not exempt from imperfection. |
243 |
|
|
Please send your comments and general suggestions in this regard |
244 |
|
|
to <a href="mailto:web-translators@gnu.org"> |
245 |
|
|
|
246 |
|
|
<web-translators@gnu.org></a>.</p> |
247 |
|
|
|
248 |
gnun |
1.52 |
<p>For information on coordinating and contributing translations of |
249 |
gnun |
1.33 |
our web pages, see <a |
250 |
|
|
href="/server/standards/README.translations.html">Translations |
251 |
|
|
README</a>. --> |
252 |
gnun |
1.30 |
Staramy się, aby tłumaczenia były wierne i wysokiej jakości, |
253 |
|
|
ale nie jesteśmy zwolnieni z niedoskonałości. Komentarze odnośnie |
254 |
|
|
tłumaczenia polskiego oraz zgłoszenia dotyczące chęci współpracy |
255 |
|
|
w tłumaczeniu prosimy kierować na adres <a |
256 |
gnun |
1.47 |
href="mailto:www-pl-trans@gnu.org">www-pl-trans@gnu.org</a>. <br /> Więcej |
257 |
|
|
informacji na temat koordynacji oraz zgłaszania propozycji |
258 |
|
|
tłumaczeń artykułów znajdziecie na <a |
259 |
|
|
href="/server/standards/README.translations.html">stronie tłumaczeń</a>.</p> |
260 |
gnun |
1.44 |
</div> |
261 |
gnun |
1.33 |
|
262 |
gnun |
1.52 |
<!-- Regarding copyright, in general, standalone pages (as opposed to |
263 |
|
|
files generated as part of manuals) on the GNU web server should |
264 |
|
|
be under CC BY-ND 4.0. Please do NOT change or remove this |
265 |
|
|
without talking with the webmasters or licensing team first. |
266 |
|
|
Please make sure the copyright date is consistent with the |
267 |
|
|
document. For web pages, it is ok to list just the latest year the |
268 |
|
|
document was modified, or published. |
269 |
|
|
|
270 |
|
|
If you wish to list earlier years, that is ok too. |
271 |
|
|
Either "2001, 2002, 2003" or "2001-2003" are ok for specifying |
272 |
|
|
years, as long as each year in the range is in fact a copyrightable |
273 |
|
|
year, i.e., a year in which the document was published (including |
274 |
|
|
being publicly visible on the web or in a revision control system). |
275 |
|
|
|
276 |
|
|
There is more detail about copyright years in the GNU Maintainers |
277 |
|
|
Information document, www.gnu.org/prep/maintain. --> |
278 |
gnun |
1.55 |
<p>Copyright © 2008, 2010, 2022 Richard Stallman</p> |
279 |
yavor |
1.10 |
|
280 |
gnun |
1.47 |
<p>Ta strona jest dostępna na <a rel="license" |
281 |
gnun |
1.48 |
href="http://creativecommons.org/licenses/by-nd/4.0/deed.pl">licencji |
282 |
|
|
Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych |
283 |
|
|
4.0 Międzynarodowe</a>.</p> |
284 |
yavor |
1.10 |
|
285 |
gnun |
1.32 |
<!--#include virtual="/server/bottom-notes.pl.html" --> |
286 |
yavor |
1.10 |
<div class="translators-credits"> |
287 |
|
|
|
288 |
|
|
<!--TRANSLATORS: Use space (SPC) as msgstr if you don't want credits.--> |
289 |
gnun |
1.33 |
Tłumaczenie: Sylwester Zarębski 2010; poprawki: Jan Owoc 2010, 2011, 2013, |
290 |
gnun |
1.31 |
Jan Wieremjewicz 2010.</div> |
291 |
gnun |
1.23 |
|
292 |
gnun |
1.45 |
<p class="unprintable"><!-- timestamp start --> |
293 |
wkotwica |
1.3 |
Aktualizowane: |
294 |
yavor |
1.10 |
|
295 |
gnun |
1.55 |
$Date: 2022/04/12 11:15:30 $ |
296 |
yavor |
1.10 |
|
297 |
wkotwica |
1.1 |
<!-- timestamp end --> |
298 |
wkotwica |
1.5 |
</p> |
299 |
|
|
</div> |
300 |
yavor |
1.10 |
</div> |
301 |
gnun |
1.52 |
<!-- for class="inner", starts in the banner include --> |
302 |
wkotwica |
1.5 |
</body> |
303 |
|
|
</html> |