De brug

Op de brug wordt je geen vrienden.
Vanaf de brug kijk je toe.

Motto uit 't gedicht Köprü (De brug) van Sait Faik,*
vertaling Hanneke van der Heijden

De brug werd geschreven door Geert Mak als boekenweekgeschenk voor 2007. In zijn eigen luchtige en vlotte stijl schrijft hij het verhaal van Istanbul aan de hand van de Galatabrug. Die oeververbinding ligt over het estuarium, de Gouden Hoorn.

Op iedere pagina staan wel zinnen die je kan citeren en overnemen in een bespreking. Dus duik er zelf in en als je meer wilt weten. Hier is een link naar de pagina van Mak zelf over het boek, en voor wie naar effiëntie streeft: hieronder de beknopte tekst van de achterpagina, met als eerste zin meteen al de meest ingedikte samenvatting die mogelijk is.

“Dit is het verhaal over een stad en een brug. Over het lotenmeisje, de sigarettenjongen en de beste zakkenrollevan Europa. Over de parapluhandelaar die Engeland een proces wil aandoen. Over familie en godsdienst. Over eer als je zo arm bent als een kerkrat. Over gezond verstand en de verleidingen van fundamentalisme en geweld. Over leven met de moed der wanhoop.”

In de brug komen tal van grote en kleinere zaken en kwesties voorbij. Van de (start van de) genocide op de Armeniërs tot aan gewelddadige roofovervallen door georganiseerde bendes; van de terugloop van de visvangst tot het weren van vrouwen uit het straatbeeld;en van het verdrijven van de Grieken uit de stad in verband met de kwestie Cyprus tot een uitgewrongen man die zijn pensioen liet verdwijnen. Intussen is er ook een kijkje het achterland in waar de levensomstandigheden van zwaar tot ondoenlijk zijn en hele dorpen verdwijnen. De bewoners belanden in de grote stad en met een hengel op de brug.

Tekst loopt door onder illustratie.

Uitgave voor de verkoop.

---

Het geschenk kent twee pagina met gebruikte literatuur en een uitgebreide verantwoording. Het is geen boekje als de meeste anderen, met een novelle, maar een verslag, een onderdompelen in het echte leven op de scharnier van Europa naar Azië of andersom: “Geert Mak verbleef in 2006 vele weken te midden van de straatverkopers op een van de stadsbruggen van Istanbul (...) De meesten zijn straatarm, kunnen nauwelijks het hoofd boven water houden, ze leven bij de dag, bij het uur.” Het verblijf leverde een mooi boekwerkje op. Toch blijft er een gat.

Veel komt aan de orde. Dat loopt van Koerden die ontkent worden, via politie repressie en nationale trots, de man-vrouwverhoudingen, naar de eeuwenlange neergang van de stad. Maar alles gaat zo soepel van het een naar het ander, vrijwel zonder commentaar. De Volkskrant recensent Arjan Peters, schreef: “Zijn beminnelijke timbre strijkt alle voorstelbare 'heftigheden' glad,” en “zijn gemoedelijkheid voorkomt een borende introspectie of schel gearticuleerde bezorgdheid.” Dat is prettig, maar zorgt er ook voor dat je achterblijft met een leemte.

Achter in mijn hoofd klinken twee andere boeken: Het Museum van de onschuld over dezelfde stad, maar dan wel doorleefd, en helemaal weinig vrolijk Istabul Istanbul. De schrijver van het eerste boek, Orhan Pamuk, wordt wel genoemd in De brug, maar Burhan Sönmex schrijver van het tweede is te ver in de kerkers van het regime afgedaald om een plekje in het geschenk geschreven door de “ambulante ambassadeur van de dialoog” te krijgen.

Anderzijds geeft die geruststellende houding van Mak ook toegang tot de mensen op de brug. Als hij een van zijn contacten vraagt of ze veel last van criminaliteit hebben op de brug, dan antwoord die met een luide lach: “Die criminaliteit zijn we meestal zelf.” Dat is een antwoord dat getuigd van vertrouwen. Als Erdal Balci, reporter voor Trouw, een van de geportretteerden straatverkopers opzoekt is die er trots op dat zijn leven is geboekstaafd. Het mogen dan geen vrienden zijn, wederzijdse waardering is er wel degelijk. Die stemming geeft ook de lezer een aangenaam gevoel. De aangeroerde zware thema's zijn lichtverteerbaar geworden in de handen van Mak.

Noot:
* Het komt uit de bundel Şimdi Sevişme Vakti (Nu is het tijd om te vrijen) uit 1953. Aanvankelijk werd overwogen om deze bundel de naam Brug te geven. Hoewel er advertenties in tijdschriften met deze naam werden geplaatst, verscheen het onder de vermeldde titel.

Istanboel vanuit de kerkers

istanbul istanbul is een roman van Burhan Sönmex. Het boek verhaalt over het Istanbul in de kerkers van de Turkse staat; de stad onder de stad boven. De stad die bovendien door hoogbouw en mateloosheid is losgezongen van de God en mens. Een universeel thema.

In cel 40 zitten vier mannen die met verhalen over de stad zich spiegelen aan het leven buiten. In de cel tegenover de hunne zit een vrouwelijke gevangene die deelt in hun verbeelding en kameraadschap. Er zijn tien hoofdstukken die elk een dag beschrijven.

Er worden geen doekjes gewonden om het feit dat in die gevangenis hevig gemarteld wordt en die gruwel staat ook op de pagina's. Toch is het boek niet extreem zwaar om te verstouwen. Alleen in hoofdstuk negen voel ik mijn maag in mijn lijf grommen en gruwen.

Pijn speelt een voorname rol; er niet aan denken is het beste medicijn aldus de gevangen dokter in de cel. Maar ook de inzet voor een liefdevolle toekomst komt door het boek steeds terug. De stad zelf laat zien dat hij slopers en projectontwikkelaars kan weerstaan en zelf, als stad, kan vechten om mooi te blijven.

Dit is geen bespreking, maar een signalering van een indrukwekkend boek. Dat niet alleen aanzet tot verhalen vertellen en meer lezen, maar dat zelf ook meer gelezen moet worden. Het geeft Istanboel een diepte die een weekendtrip naar de stad niet snel zal opleveren.

Vrijheid voor HDP parlementariërs

Iedereen weet dat in Turkije wetenschappers, journalisten, mensenrechtenactivisten, militairen en zelfs Parlementariërs gearresteerd worden. Vanmiddag was er in Amsterdam een demonstratie voor de vrijlating van de HDP-parlementariërs en Koerdische burgemeesters. Het was ook een demonstratie tegen de dictatuur van Erdogan.

De politie verbood een bord met Erdogan Terrorista. Kennelijk was dat een brug te ver, terwijl het kop spandoek het wel had over een fascist. Terrorist komt wel inde buurt gezien de steun aan de gewelddadige islamisten in Syrië, bombardementen over de grens, het doden van onschuldige burgers in Zuidoost Turkije (Koerdistan). Fascisme neem ik niet zo snel in de mond, maar het uitschakelen van de tegenstanders, extreem nationalisme, het gebruik van geweld, de vrouw als moeder zien, het zijn de kenmerken van het fascisme die ik op de middelbare school leerde.

Laten we hopen dat Turkije meer tegenwind vanuit de Europese Unie gaat krijgen. Europa gijzelen, omdat het de vluchtelingen kan controleren en invloed heeft in West-Europa mag niet beteken dat Europa dit Turkse optreden nog langer tolereert.